Ðổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá theo hướng kế thừa kinh nghiệm, tìm hiểu xu thế, xây dựng các luận cứ khoa học, từ đó xác định các phương thức kiểm tra, đánh giá phù hợp với thực tiễn giáo dục Việt Nam để "Nói không với tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục". Ðây là những yêu cầu bức thiết trong tiến trình đổi mới phương pháp dạy và học nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo.

Có nhiều phương pháp kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của người học như: quan sát, viết, phỏng vấn/vấn đáp, v.v. Trong đó, phương pháp viết được sử dụng khá phổ biến hiện nay trong dạy học, nhưng nó cũng chỉ mới phổ biến một nửa là phương pháp tự luận hay còn gọi là phương pháp trắc nghiệm loại luận đề; còn nửa kia phương pháp trắc nghiệm khách quan (gọi tắt là phương pháp trắc nghiệm) mặc dù đã có sử dụng, nhưng còn ít và có thể còn khá mới mẻ.

Trong khi đó, phương pháp này được dùng từ rất lâu ở các nước như Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái-lan, Australia. Phương pháp trắc nghiệm khách quan có thể có khuyết điểm mà các nhà nghiên cứu, các nhà giáo dục đã chỉ ra như: thí sinh có thể đoán mò các câu trả lời trên bài thi/kiểm tra trắc nghiệm; trắc nghiệm chỉ đòi hỏi thí sinh "nhận" ra những gì đã học qua các câu trả lời cho sẵn, thay vì "nhớ" các thông tin ấy và viết ra trên giấy; trắc nghiệm chỉ khảo sát được khả năng nắm vững thông tin mang tính chất sự kiện mà không khảo sát được mức độ cao của các quá trình tư duy; và trắc nghiệm không khuyến khích khả năng sáng tạo của thí sinh, v.v. Tuy vậy, nếu người soạn thảo đề thi trắc nghiệm nắm vững các mục tiêu giảng dạy, đánh giá và làm việc nghiêm túc thì có thể hạn chế được những khuyết điểm đó.

Kiểm tra đánh giá kết quả người học bằng phương pháp trắc nghiệm khách quan ít nhất là cũng loại trừ được phần lớn nạn sử dụng tài liệu, quay cóp trong làm bài của thí sinh, đang là một thực trạng nhức nhối còn tồn tại trong ngành giáo dục và chấm bài thi, kiểm tra thiên lệch của giảng viên, giáo viên; góp phần tích cực thực hiện phong trào "hai không" được Bộ GD và ÐT phát động hiện nay trong ngành giáo dục.

Về đề thi, khác với đề thi tự luận là kiểu đề bao gồm một vài câu hỏi theo một vài chủ đề nào đó, thí sinh tự trình bày theo một bài viết dài, và một đề thi chỉ có thể đề cập đến một vài chủ đề trong chương trình là kiểu đề rất quen thuộc với chúng ta lâu nay; đề thi trắc nghiệm là kiểu đề bao gồm rất nhiều câu hỏi, mỗi câu hỏi thường nêu sẵn một số phương án trả lời để thí sinh chọn. Thí sinh chỉ cần đánh dấu vào phương án mình chọn hoặc viết ý trả lời ngắn gọn, không phải trình bày dài dòng. Người ra đề nếu có năng lực tốt, thì đề thi trắc nghiệm sẽ bao trùm được phần lớn chương trình học quy định, không chỉ tập trung vào một vài chủ đề của chương trình như đề tự luận.

Ðề thi trắc nghiệm thường bao gồm năm, bảy mươi câu hỏi ngắn, mỗi câu không đòi hỏi phải quá nhiều thời gian để thí sinh suy nghĩ và tính toán. Thí sinh nắm vững vấn đề thì có thể trả lời nhanh chóng, còn thí sinh không nắm vững vấn đề thì không thể trả lời đúng, cũng không đủ thời gian để tìm kiếm tra cứu. Với đề thi ra kiểu như vậy, thí sinh không thể "học tủ" mà phải học để nắm được toàn bộ chương trình; làm mất hẳn hy vọng chuẩn bị các "phao thi "theo tủ" đã đoán như khi đi theo kiểu đề tự luận (vì "tủ" sẽ không còn ý nghĩa khi cái tủ ấy lại chứa đựng toàn bộ chương trình). Như vậy, đề trắc nghiệm sẽ là "vũ khí" chống được tệ nạn "quay tài liệu".

Tuy nhiên, một câu hỏi đặt ra là: thí sinh không thể dùng "phao thi" nhưng liệu họ có thể "cóp" được bài những người ngồi bên cạnh hay không? Câu trả lời là hoàn toàn có thể yên tâm vì phần mềm công nghệ làm đề thi hiện nay và cách bố trí chỗ ngồi (quy luật đánh số báo danh), phân phối đề thi trong phòng thi sẽ ngăn chặn được hành động này.

Như nêu trên, để làm một bài thi/kiểm tra trắc nghiệm, thí sinh phải trả lời vào một phiếu riêng bằng cách đánh dấu trên phiếu phương án được chọn của từng câu hỏi theo vị trí phương án đó trên đề thi. Vì vậy, nếu dùng chính đề thi đó và ta chỉ cần hoán vị để thay đổi thứ tự các câu hỏi hoặc thứ tự các phương án trả lời thì một đề sau khi thay đổi hình thức đã trở thành một đề hoàn toàn khác, vì các phương án đúng đã chuyển tới vị trí khác và thí sinh phải đánh dấu trên phiếu trả lời hoàn toàn khác. Như vậy, bằng cách đảo thứ tự các câu hỏi và các phương án trả lời người ta có thể từ một đề thi biến đổi thành hàng chục phiên bản đề thi tương đương có cùng nội dung. Khi có nhiều phiên bản đề thi tương đương ta có thể phân phối các đề thi trong một phòng thi sao cho mọi thí sinh ngồi gần nhau đều làm các đề khác nhau. Với cách làm đó, thí sinh không thể "cóp" được bài làm của người ngồi bên cạnh.

Về chấm thi, như chúng ta đã từng thấy, các giám khảo khác nhau có thể đánh giá khác nhau trên cùng một bài thi/kiểm tra tự luận. Thậm chí, ngay cả khi cùng một giám khảo thì điểm số của bài làm tự luận cũng được chấm khác nhau, sự chênh lệch kết quả có thể đến 30%, đặc biệt đối với các môn thuộc khoa học xã hội và nhân văn. Và nếu vì thành tích thì độ chênh lệch này có thể còn lớn hơn (vì được điều chỉnh bằng chủ quan của người chấm). Như vậy, việc chấm các bài thi/kiểm tra tự luận thường xảy ra sự thiên lệch về kết quả.

Trong khi đó, chấm thi trên bài thi trắc nghiệm sẽ loại trừ được ảnh hưởng chủ quan của người chấm. Do mỗi câu hỏi đều có câu trả lời cho sẵn, nên việc chấm thi trở nên rất đơn giản, vì đó chỉ là việc so sánh bài làm của thí sinh với các đáp án đã định sẵn và được tiến hành một cách dễ dàng, máy móc, không đòi hỏi đến chuyên môn của giám khảo và có thể chấm bài trắc nghiệm bằng bảng đục lỗ hoặc bằng máy. Quá trình chấm bài nhanh chóng, thuận lợi ít mất thời gian, phù hợp điều kiện khi cần phải chấm một số lượng lớn bài thi/kiểm tra. Một giờ có thể chấm được hàng trăm bài, nếu sử dụng các máy chấm điểm thì có thể chấm được hàng nghìn bài. Ðây là ưu điểm dẫn đến tính kinh tế và phổ biến của trắc nghiệm khách quan.

Ðiểm chấm bài thi/kiểm tra trắc nghiệm là đáng tin cậy, vì được chấm một cách khách quan, vô tư cho nên bảo đảm công bằng, chính xác trong đánh giá. Vì vậy mà người ta gọi phương pháp trắc nghiệm là trắc nghiệm khách quan. Như vậy, chấm bài thi/kiểm tra trắc nghiệm sẽ loại trừ được thiên lệch trong kết quả; là ưu điểm lớn của phương pháp này, nhằm ngày càng đánh giá chính xác thành quả học tập của người học, ngăn ngừa được nạn học tủ, học vẹt và gian lận trong thi cử.

Với hình thức câu hỏi ngắn gọn, việc trả lời đơn giản và nhanh chóng biết được kết quả, cho nên phương pháp trắc nghiệm gây được hứng thú học tập cho người học. Quan trọng hơn, nhờ sự nhanh chóng của kết quả, người học có thể sửa chữa ngay những sai sót của mình, vì vậy khắc sâu được kiến thức, khuyến khích sự học tập của người học để nắm vững kiến thức.

Ðể có chất lượng giáo dục thật, bên cạnh việc đổi mới nội dung, chương trình, cải tiến phương pháp dạy học, đổi mới và hình thành nhận thức đúng đắn và khoa học về mục tiêu giáo dục; cần có một hệ thống các kỹ thuật kiểm tra đánh giá được xác lập một cách khoa học, phù hợp thực tiễn giáo dục Việt Nam, tiếp cận được xu thế của thời đại, thì mới có thể cải thiện được chất lượng giáo dục, chống được tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục. Trong đó, kiểm tra đánh giá thành quả học tập của người học bằng trắc nghiệm khách quan, theo chúng tôi là phương pháp hợp xu thế thời đại, đáng được nghiên cứu để sử dụng phổ biến, rộng rãi ở nước ta trong tất cả các kỳ thi.>