Nghịch lý trong đào tạo: càng cao, càng... thấp

Theo Bộ GD-ĐT, hiện nay, các trường đại học (ĐH) Việt Nam rất thiếu người dạy có trình độ giáo sư (GS), phó giáo sư (PGS), tiến sĩ (TS). Bình quân, trong 100 giảng viên ĐH, chỉ có khoảng 13 TS, 5 PGS, GS.

Muốn nâng cao chất lượng giáo dục ĐH, chủ trương của Bộ trong 10 năm sắp tới là phải nâng tỉ trọng giáo viên có trình độ TS để ĐH Việt Nam có thể cung cấp nhân lực trình độ cao hơn theo xu hướng phát triển ĐH trên thế giới.

Theo hướng này, Bộ đang thiết kế chương trình trong vòng 10 năm tới, đào tạo trong và ngoài nước 20.000 TS làm lực lượng nòng cốt, trong đó 10.000 tiến sĩ được đào tạo ở trong nước.

Trong 6 năm, đã có 117 trường ĐH và cao đẳng (CĐ) ra đời, trong khi đó tỉ trọng TS tăng không đáng kể. Việt Nam vẫn chưa có tiêu chí giám sát chất lượng của các trường ĐH mới thành lập và các trường đang hoạt động. Điều này sẽ thay đổi khi có tiêu chí quản lý chất lượng, tạo sức ép buộc các trường phải vươn lên.

Thực tế, thống kê của Vụ ĐH và sau ĐH (Bộ GD-ĐT) cho thấy, chỉ tiêu tuyển nghiên cứu sinh cả nước mỗi năm khoảng 1.000-1.400. Trừ một số cơ sở đào tạo ngành nông - lâm - thủy sản, đa số các cơ sở đào tạo đều sử dụng hết chỉ tiêu được giao.

Chính mức độ cạnh tranh trong thi tuyển thấp, nhiều cơ sở đào tạo chỉ tiêu được giao lớn hơn số thí sinh dự thi dẫn đến tình trạng "đầu vào" của nghiên cứu sinh không cao. Cách thức thi tuyển, từ việc ra đề, chấm thi, tổ chức bảo vệ đề cương, thẩm định bài báo... chưa phải là rào cản đáng tin cậy để có thể toại những người chưa đủ năng lực.

Đây cũng là lý do để đại biểu Quốc hội Nguyễn Minh Thuyết cho rằng phải xem xét chất lượng đào tạo sau ĐH trước khi đề ra chỉ tiêu.

Ở Việt Nam, chất lượng đào tạo càng lên cao càng... yếu. Việc bảo vệ luận án cần phải thay đổi, cần nghiêm khắc với các hội đồng dễ dãi. Nếu cứ làm xuê xoa (nghiên cứu sinh đến nhà thầy, biếu xén quà cáp...) như hiện tại thì không bao giờ có chất lượng.

Theo PGS.TS Lâm Bá Nam, Phó hiệu trưởng Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội, nhìn chung, cơ sở vật chất dành cho đào tạo TS rất bất cập, chương trình đào tạo không hiện đại và cách đào tạo theo kiểu không chính quy (nghiên cứu sinh vừa đi học, vừa đi làm) đã ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo rất nhiều. Sự đổi mới về chương trình rất chậm, các trường ĐH chưa tham gia mạng lưới hệ thống giáo dục ĐH trên thế giới.

Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng thừa nhận trong báo cáo rằng: "Kinh phí nhà nước dành cho đào tạo một nghiên cứu sinh là 5,5 triệu đồng/năm. Khoản kinh phí này hầu hết các cơ sở đào tạo dùng cho việc tổ chức quản lý đào tạo, phần dành cho nghiên cứu sinh để thực hiện đề tài luận án hầu như không có.

Vì vậy, nghiên cứu sinh, người hướng dẫn chỉ chọn và thực hiện những đề tài đòi hỏi chi phí thấp mà không quan tâm đến giá trị khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài đến đâu, dẫn đến chất lượng luận án yếu kém".

Cần chất hay cần lượng?

Bộ GD-ĐT đang tiếp tục xây dựng đề án đào tạo 20.000 TS giai đoạn 2007-2020 trình Chính phủ phê duyệt. Trong đó đề ra mục tiêu và yêu cầu đảm bảo đến năm 2015 tất cả các giảng viên trực tiếp giảng dạy các chương trình lý thuyết của các trường ĐH phải có trình độ TS. Đảm bảo đến năm 2020 có ít nhất 60% số giảng viên có trình độ thạc sĩ và 35% có trình độ TS trong tổng số giảng viên các trường ĐH và CĐ.

Bên cạnh đó, Bộ cũng chủ trương đào tạo 10.000 TS trong nước và 10.000 TS ở nước ngoài, đảm bảo các TS được đào tạo trong nước cũng phải được thực tập tối thiểu từ 3-6 tháng ở nước ngoài. Trước mắt, giai đoạn 2008-2010, mỗi năm tuyển sinh để đào tạo 1.000 TS trong nước, 400 TS nước ngoài, 200-300 TS đào tạo theo hình thức hỗn hợp, cùng với đẩy nhanh tốc độ đào tạo thạc sĩ để tạo nguồn. Từ năm 2011-2015, mỗi năm tuyển sinh đào tạo 1.200 TS trong nước, 500 TS ở nước ngoài, 400-500 TS theo hình thức hỗn hợp. Giai đoạn từ 2016- 2020, mỗi năm sẽ tuyển sinh đào tạo 1.200 TS trong nước, 600 TS ở nước ngoài, 600 TS đào tao hỗn hợp.

Theo dự thảo mới về đào tạo TS, ngoài đề tài luận án và các chuyên đề tiến sĩ, các nghiên cứu sinh phải học thêm các môn trang bị kiến thức cập nhật nâng cao.

Để được công nhận là TS, nghiên cứu sinh cũng phải có ít nhất một bài đăng trên tạp chí khoa học hoặc kỷ yếu của hội nghị khoa học chuyên ngành nước ngoài, một bài đăng trên tạp chí khoa học chuyên ngành có uy tín trong nước do cơ sở đào tạo quy định, điểm tiếng Anh TOEFL quốc tế 500 hoặc tương đương.

Bên cạnh những quy định này, Bộ GD-ĐT cũng sẽ ban hành những quy định cụ thể về yêu cầu tối thiểu của luận án, trong đó bắt buộc phải làm rõ những gì là đóng góp mới, kết quả mới của nghiên cứu sinh.

Luận án sau khi đó bảo vệ và trước khi cấp bằng phải được đưa lên website của cơ sở đào tạo và Thư viện Quốc gia để nhận được những đánh giá của đông đảo nhà khoa học...

Với những luận án không đạt yêu cầu tác giả sẽ không được cấp bằng, phải trở về bộ môn để làm lại luận án và bảo vệ lại. Các cơ sở có luận án TS trong hai lần thẩm định liên tiếp không được công nhận sẽ phải dừng tuyển sinh để củng cố, nếu ba lần không đạt sẽ bị đóng cửa...

"Nên có quy định thu hồi bằng cấp với những luận án yếu" - Ông Nguyễn Minh Thuyết nói. Bên cạnh đó, cũng phải đưa ra các hình thức xử lý mạnh như đình chỉ, tước quyền tham gia... đối với các hội đồng làm sai.

Các trường phải chịu trách nhiệm đưa các luận án lên mạng để giới chuyên môn có thể nhận xét công khai. Khi đó vì danh dự, các hội đồng sẽ phải nỗ lực để làm tốt nhiệm vụ của mình.

Công khai các luận văn, luận án TS trên mạng là cách làm hay, hạn chế được tình trạng luận án "cóp" và cách làm qua loa, vô trách nhiệm của một số hội đồng. Tuy vậy, theo ý kiến của một tiến sĩ thuộc Trường ĐH Bách khoa Hà Nội: Không thể nâng cao chất lượng luận án TS chỉ bằng việc công bố luận án trên mạng.

Điều cần làm là phải chấn chỉnh công tác đào tạo ở các cơ sở vì thực tế hiện nay Việt Nam dường như mới tạo "danh" TS chứ chưa tạo "chất" cho TS. Với nhiều người, mục đích học TS không phải để làm, để biết, mà đơn giản chỉ để có cái bằng gài vào hồ sơ lý lịch cho oai...

Phản biện về mục tiêu đào tạo 20.000 TS trong và ngoài nước, một cán bộ lãnh đạo một trường ĐH ở Hà Nội cho rằng, cơ sở xây dựng đề án không rõ ràng. Bệnh thành tích trong giáo dục là do đặt ra quá nhiều chỉ tiêu mà không thực hiện được nên phải giả dối.

Trong khi cả nước bức xúc về chất lượng đào tạo TS hiện nay thì việc "vẽ ra con số 20.000 TS trong hơn 10 năm là điều quá... mạo hiểm.

Nhận bằng TS ở nước ngoài, vị lãnh đạo này khẳng định, đào tạo TS trên thế giới có sự đào thải rất lớn. Riêng đề tài thực hiện được đòi hỏi phải có phát kiến riêng mà trước đó chưa ai tìm ra, trong khi tại Việt Nam cứ qua được "đầu vào" là nghiễm nhiên sẽ có bằng TS với điểm số cao.

Chính vì đào tạo "dởm" - thể hiện hội chứng bằng cấp - nên nhiều TS còn viết sai chính tả. Thậm chí, thi tuyển đầu vào làm nghiên cứu sinh cũng yêu cầu phải có trình độ tiếng Anh nhưng thực tế nhiều "ông" TS đến họ tên mình cũng không thể trả lời trôi chảy được.

Đào tạo theo tiêu chuẩn "cũ", không cao mà chất lượng còn vậy, nếu triển khai theo kiểu nâng các tiêu chuẩn lên thì không biết sẽ còn được bao nhiêu TS ra lò mỗi năm?

Theo PGS.TS Lâm Bá Nam, việc đào tạo 10.000 TS trong nước hoàn toàn có thể thực hiện được nếu có lộ trình và bước đi cụ thể, có liên quan đến chiến lược phát triển nguồn lực cán bộ khoa học và khoa học công nghệ. Phải xác định rõ đào tạo TS là để làm gì, cho ngành nào.

Chẳng hạn đối với đội ngũ nhà quản lý, không cần thiết phải đào tạo đến bậc TS. Về bài báo khoa học, đối với một số lĩnh vực khoa học xã hội không nhất thiết phải có bài báo khoa học đăng trên các tạp chí quốc tế (nhưng công bố trên tạp chí chuyên ngành là bắt buộc).

Có những bài báo khoa học được đăng nhưng vẫn cần được thẩm định lại. Có bài báo chất lượng không tốt nhưng có bài lại là một phát hiện lớn.

Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội đã thực hiện việc cho điểm đối với bài báo khoa học vì coi trọng chất lượng hơn số lượng.

Bà Trần Thị Hà, Vụ trưởng Vụ Đại học và sau đại học: Năm 2007 là năm Bộ GD-ĐT coi việc chấn chỉnh đào tạo TS là nhiệm vụ trọng tâm của toàn ngành.

Theo quy định mới của Bộ GD-ĐT, để được đào tạo TS, các cơ sở đào tạo phải có đội ngũ cán bộ khoa học cơ hữu đủ mạnh với số lượng từ 10-15 người có học vị TS trở lên, trong số này, có ít nhất 1/3 có học vị TS khoa học, GS, PGS.

Để mở chuyên ngành đào tạo TS mới, các cơ sở đào tạo phải có đội ngũ cán bộ khoa học cơ hữu ít nhất 5 chuyên ngành, trong đó có ít nhất một PGS. Bộ sẽ đề nghị Chính phủ xem xét và cho phép các cơ sở đủ năng lực tiếp tục thực hiện nhiệm vụ đào tạo TS (nếu đạt loại tốt); tạm dừng việc giao chỉ tiêu đào tạo cho các cơ sở chưa đủ năng lực, có kế hoạch củng cố và phát triển các cơ sở này (đối với loại trung bình) và chấm dứt việc đào tạo của các cơ sở quá yếu kém, không đủ khả năng (loại yếu).

School@net (Theo http://www.nhandan.com.vn/tinbai/?top=41&sub=74&article=1193)