Thực trạng đáng buồn, xin đừng đổ lỗi cho tiền nhân

Căn cứ vào con số thống kê mới nhất, hiện nay Việt Nam có 406 trường ĐH và CĐ (196 trường ĐH, 210 trường CĐ), nhưng hầu như không có trường nào có cảnh quan, môi trường phù hợp tiêu chí một cơ sở giáo dục ĐH hiện đại.

Hai thành phố lớn là Hà Nội và TP HCM chiếm khoảng 1/3 số lượng trường và tình hình thuộc loại tồi tệ nhất. Các trường ĐH nằm trên những đường phố đông đúc, ồn ào, bụi bặm, chật chội...Ví dụ, ĐH Luật TP HCM cộng cả hai cơ sở lại mới được 0,7 ha! Còn ĐH Luật Hà Nội, sau khi bán cơ sở ở Thường Tín cho hãng Coca Cola, về chen chúc trên đường Nguyễn Chí Thanh trong khoảnh đất bé tí.

Với diện tích như vậy thì nói gì tới xây dựng cảnh quan, môi trường sư phạm rộng rãi, thoáng đãng để sinh viên bay bổng trong nhận thức và tư duy của mình!?

Đừng đổ lỗi cho tiền nhân! Lúc sơ khai, các trường ĐH của ta đâu chật chội như vậy. Khi thành lập, ĐH Bách khoa HN có diện tích lên tới hàng trăm ha và nằm ở một vị trí rất đẹp, cạnh công viên Thống Nhất. Nay khuôn viên của trường bị "chia 5, xẻ 7" cho vài ba trường ĐH khác nữa. Thậm chí có hẳn một đơn vị hành chính là phường Bách Khoa với hàng vạn nhân khẩu nằm gọn trong vùng đất mà trước kia là khuôn viên của trường.

Hà Nội đã từng có những "khu đô thị ĐH" ở Cầu Giấy và Thanh Xuân. Vài chục năm về trước, ở đó chỉ có những khu giảng đường, ký túc xá và những cánh đồng rộng rãi. Ấy thế mà bây giờ nhà cửa như nêm, muốn tìm một chỗ yên tĩnh ở nơi này cũng khó. Vậy mà đây lại là nơi trú ngụ của các trường ĐH trọng điểm của đất nước!

Các trường ĐH: Nửa trường, nửa... chợ

Rất nhiều trường ĐH chen chúc ở nội thành HN hiện nay đã từng có cơ sở rộng rãi ở ngoại vi. Đó là ĐH Luật ở Thường Tín, ĐH Xây dựng ở Hương Canh, ĐH Cảnh sát ở Suối Hai, ĐH Kỹ thuật Quân sự ở Phúc Yên... Vì cho rằng ở những nơi đó là xa, không có điều kiện phát triển nên họ đã bỏ những nơi đó. Thật là đáng tiếc!

Bây giờ thậm chí phải đi xa hơn chưa chắc đã tìm ra đất. Chính Thứ trưởng Bùi Văn Ga đã nói: "Nếu chúng ta không có một kế hoạch cụ thể thì rất có thể khoảng 5-10 năm nữa những khu vực có bán kính 50 km xung quanh HN cũng sẽ không còn quỹ đất dành cho giáo dục mà các lĩnh vực khác sẽ đến trước."

Tại sao trong thời gian qua những người có trách nhiệm trong ngành giáo dục ĐH lại có thể tư duy và hành động như những "chủ cửa hàng tạp hóa" như vậy? Hơn ai hết, họ phải biết rằng, cảnh quan, môi trường là một trong những yếu tố quan trọng tác động tới chất lượng đào tạo chứ? Hàng trăm năm trước, người Mỹ đã chứng minh được cảnh quan, môi trường ảnh hưởng tới chất lượng học tập của sinh viên.

Khuôn viên của trường càng rộng, thoáng, nhiều cây xanh càng có ảnh hưởng tốt tới tư duy của sinh viên. Vì vậy, đại đa số các trường ĐH ở Mỹ đều nằm ở ngoại vi thành phố với diện tích hàng trăm ha trở lên. Ở đó có cây xanh, vườn hoa, bãi đỗ xe, sân vận động, những con đường để sinh viên đi dạo...

Đã có nhiều cán bộ của ta đi thăm quan, học hỏi nhưng họ chẳng thu hoạch được gì khi phát biểu: "Tưởng các trường ĐH bên Mỹ thì oai lắm, ai ngờ hầu hết ở tít trên miền núi!".

Với tầm nhìn và tư duy như vậy nên các trường ĐH hiện nay luôn ở trong tình trạng "nửa trường, nửa chợ". Người ta lấy cái gần về khoảng cách để định hình lối sống, cách sống, cách nghĩ.

Ngày nay nên đo khoảng cách bằng thời gian chứ không phải bằng km. Ví dụ, người ta hỏi nhau: "Đi từ Mỹ Đình lên Hòa Lạc mất bao nhiêu phút?". "Chỉ mất 20 phút!". "Còn đi từ Bờ Hồ đến Hà Đông mất bao lâu?". "Có khi phải hàng tiếng đồng hồ". Thực tế là có khi đi 30 km chỉ mất 20 phút, trong khi đi 10 km mất 60 phút.

Đây chính là một gợi ý về quan niệm xa gần.

Muốn giáo dục ĐH phải... "chết"?

Thật ra, trong số những người lãnh đạo cũng có người nhìn ra việc phải chuyển các trường ĐH đến nơi rộng rãi và môi trường trong lành hơn. Bằng chứng là hàng chục năm trước, Chính phủ đã quyết định cấp cho ĐH Quốc gia HN một khu đất rộng mênh mông, ở Hòa Lạc (cách trung tâm HN trên 30 km). Việc di dời các trường ĐH đến chỗ rộng rãi và yên tĩnh hơn đã được nghĩ tới từ lâu, được khẳng định đi, khẳng định lại là rất quan trọng.

Thứ trưởng Bộ GD và ĐT Bùi Văn Ga nói: "Quyết định di dời các trường ra ngoại thành không phải vì quá tải cơ sở hạ tầng ở thành phố mà là sự sống còn của ngành giáo dục...". Nói như vậy là đã rất quyết liệt và đúng với đòi hỏi hiện nay. Nếu không di dời các trường ĐH đến nơi rộng rãi, thoáng đãng hơn, ngành giáo dục sẽ... "chết".

Căn cứ vào tiến độ, cách thức xây dựng ĐHQG HN ở Hòa Lạc và ý kiến của những người lãnh đạo các trường ĐH hiện nay thì thấy có vẻ như ngành giáo dục sẽ phải "chết". Hàng chục năm đã trôi qua, thậm chí đã làm lễ động thổ, nhưng trên khu đất rộng và đẹp của ĐHQG HN vẫn trống không, thậm chí đã bị người ta xâu xé, sử dụng vào mục đích khác. Còn lãnh đạo các trường, ai cũng kêu di dời là cần thiết, nhưng rất khó vì không có đất "sạch" và tiền.

Có người còn không ngần ngại nêu ý kiến: Nhất trí di dời, nhưng vẫn giữ cơ sở ở nội thành?

Một bộ phận lãnh đạo, giáo viên các trường ĐH có nhà cửa đàng hoàng ở nội thành, nay ngại đi xa. Một trong những lý do mà ĐHQG HN chưa dám di dời là vì nhiều giáo viên giỏi "bóng gió" nếu phải lên Hòa Lạc, họ sẽ bỏ trường. Giáo viên giỏi chưa bỏ vì trường chưa di dời, nhưng nhiều lãnh đạo nòng cốt đã bỏ trường để ngồi vào những vị trí "ngon lành" hơn, gần Hồ Gươm hơn.

Phải quyết liệt như hồi chiến tranh

Tổng hợp các ý kiến của lãnh đạo các trường ĐH ở HN và TP HCM trong 2 cuộc gặp gỡ, làm việc vừa qua, có thể thấy việc di dời các trường ĐH ra ngoại thành là việc rất khó thực hiện. Cái khó nằm ngay trong cách nghĩ và cách tiếp cận vấn đề của những người lãnh đạo các trường. Đại đa số lãnh đạo các trường đều kêu khó vì không có đất "sạch" và thiếu kinh phí, thủ tục rườm rà... Thoạt nghe thì tất cả đều có lý, nhưng thực chất là họ vẫn chưa nhận thức rõ tầm quan trọng của cảnh quan, môi trường đối với chất lượng giáo dục ĐH, và hơn nữa, là ngại khó.

Nếu chiều theo ý kiến của đa số lãnh đạo các trường ĐH phải di dời thì việc di dời có lẽ chẳng bao giờ diễn ra. Do đó, ngành GD và ĐT cần có thái độ chỉ đạo rốt ráo. Nay là thời bình nhưng nên tư duy và hành động nên quyết liệt và dứt khoát như thời chiến tranh. Trong những năm đó, hầu hết các trường ĐH ở HN đều sơ tán về nông thôn; nhận lệnh buổi sáng, buổi chiều tiến hành ngay. Thế mà ở nơi mới, thầy và trò với nhà tranh, vách đất vẫn dạy và học bình thường.

Nay điều kiện của chúng ta khác xưa, tốt hơn rất nhiều nhưng chúng ta lại chần chừ, cân nhắc, ngụy biện, và để tình trạng các trường ĐH trong cảnh "nửa trường, nửa chợ". Để "cứu" giáo dục ĐH Việt Nam, xin những người có trách nhiệm hãy quyết liệt như tinh thần của những tháng năm đi sơ tán.

Tác giả: Hồ Bất Khuất

Schoolnet (Theo tuanvietnam.vietnamnet.vn)