Vì thế trong bài viết này, vấn đề SGK của Singapore, một nước cùng khu vực Đông Nam Á và có nhiều nét tương đồng về văn hóa, thể chất con người với Việt Nam, sẽ được dùng để tham khảo.

Theo kết quả của Chương trình quốc tế đánh giá học sinh (PISA) của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD): trong số 65 nước tham gia chương trình này, học sinh của Singapore đứng thứ 5 về đọc hiểu, thứ 2 về toán, thứ 4 về khoa học. Như vậy, nếu dựa trên kết quả của PISA thì giáo dục phổ thông của Singapore thuộc nhóm 3-5 nước tốt nhất thế giới.

Việt Nam dự tính đến năm 2012 mới tham gia chương trình này nên chưa có kết quả cụ thể. Nhưng nền giáo dục của Việt Nam được giới chuyên môn đánh giá là kém hơn Singapore ở mọi bậc học.

Vậy Singapore đã xây dựng chương trình, SGK như thế nào?

Trước hết, Singapore có nhiều bộ SGK, chứ không phải một bộ thống nhất dùng toàn quốc như ở Việt Nam. Theo thống kê, số lượng SGK được Bộ Giáo dục Singapore cho phép sử dụng làm giáo trình ở bậc tiểu học (lớp 1-6) như sau:

Môn toán: 126 bộ, trung bình mỗi lớp có 21 bộ.

Tiếng Anh: 38 bộ, trung bình mỗi lớp có 6-7 bộ.

Khoa học: 81 bộ, trung bình mỗi lớp có 12-13 bộ.

Danh mục của tất cả SGK này, bao gồm tên sách, tên tác giả, nhà xuất bản, thời gian có hiệu lực, dạng sách... đều được công bố trên trang web của Bộ giáo dục Singapore cũng như trong các tài liệu hướng dẫn để bất cứ ai cũng có thể kiểm tra được (*). Ngoài ra còn nhiều sách tham khảo, sách bồi dưỡng không được Bộ Giáo dục chứng nhận là SGK, nhưng vẫn được phép sử dụng để tham khảo và bồi dưỡng học sinh. Với các bậc học khác, số lượng SGK có thể ít hoặc nhiều hơn, nhưng mỗi môn học, lớp học đều có nhiều bộ SGK để giáo viên và học sinh lựa chọn.

Bằng cách nào mà Bộ Giáo dục Singapore lại có đủ nhân lực, vật lực để biên soạn nhiều SGK như vậy?

Singapore là một nước rất trẻ, mới ra đời được 46 năm. Vậy thì không lấy đâu ra kinh nghiệm hàng chục năm trong chuyện biên soạn SGK. Trên thực tế, tất cả những gì mà Bộ giáo dục Singapore làm là biên soạn khung chương trình chuẩn cho các bậc học. SGK sẽ do các tác giả và các nhà xuất bản biên soạn theo khung chương trình chuẩn này và phát hành ra thị trường. Bộ Giáo dục sẽ thẩm định và cho phép sử dụng trong nhà trường với tư cách SGK với những bộ sách đạt yêu cầu về chất lượng. Vì thế, với SGK chương trình tiểu học, có đến 19 nhà xuất bản tham gia phát hành, thay vì một Nhà xuất bản Giáo Dục như của Việt Nam.

Liệu có phải lo ngại về chất lượng của những bộ sách này? Chất lượng giáo dục được quốc tế kiểm định; dòng học sinh của các nước, trong đó có Việt Nam, sang Singapore du học ngày càng tăng; và số lượng các đoàn cán bộ, giáo viên, trong đó có cả Bộ GD-ĐT Việt Nam, sang Singapore học hỏi kinh nghiệm sẽ là câu trả lời thuyết phục nhất.

Sách giáo khoa của Việt Nam

Đến nay, Việt Nam vẫn chỉ dùng một bộ SGK chung trên toàn quốc. Bộ chương trình và SGK hiện hành được thực hiện theo nghị quyết 40/2000/QH10 ngày 9-12-2000 và đưa vào sử dụng từ năm học 2002-2003, hoàn thiện năm 2004-2006.

Nếu coi lại đánh giá của chính Bộ GD-ĐT rằng bộ chương trình và SGK này đã “được xây dựng và biên soạn theo hướng chuẩn hóa, vừa đáp ứng yêu cầu cập nhật, hiện đại vừa bám sát nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa và theo một quy trình khá thống nhất, chặt chẽ, góp phần từng bước đổi mới sự nghiệp giáo dục của đất nước”, lại có đủ thứ ưu điểm: “chú ý giáo dục toàn diện các mặt đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ, các kỹ năng cơ bản và hướng nghiệp” thì thật khó mà thuận ngôn để giải thích giùm công luận tại sao đến nay, sau khi hoàn thiện được năm năm, lại trở nên bất cập tới mức mà cũng chính bộ phải xác quyết: “Đã đến lúc phải đổi mới căn bản và toàn diện chương trình giáo dục phổ thông”.

Chỉ có thực tế áp dụng mới thể hiện rõ sự bất cập của chương trình, SGK hiện hành sau năm năm hoàn thiện. Trớ trêu thay, đây cũng là lý do ra đời của đề án 70.000 tỉ đồng nọ. Vấn đề là với độ dài của đề án, 11 năm (2011-2022), ai có thể đảm bảo rằng ngay sau khi được công nhận là “hoàn thiện”, chương trình và SGK thu được lúc ấy sẽ thôi “bất cập”, sẽ không xảy ra một lần nữa đòi hỏi phải “đổi mới căn bản và toàn diện” như đặt ra với bản đề án lần này?

Chưa kể những người trực tiếp tham gia đề án, đặc biệt là lãnh đạo các bộ, ban, ngành, chính quyền địa phương (theo đề án, có sáu bộ và tất cả UBND các tỉnh, TP trực thuộc trung ương và nhiều ban, ngành, hội đồng khác tham gia) lúc ấy còn những ai ngồi lại? Ai sẽ chịu trách nhiệm đến cùng về chất lượng của việc triển khai đề án?

Tư duy lạc hậu

Việc dồn sức để xây dựng một bộ chương trình, SGK cho toàn quốc phản ánh một tư duy đã lạc hậu về giáo dục nói chung và xử lý vấn đề SGK nói riêng. Đó là sự cứng nhắc, ôm đồm, nhồi nhét, áp đặt và muốn kiểm soát toàn bộ.

Và thật trớ trêu, mục đích đổi mới của đề án này lại mâu thuẫn nghiêm trọng với nội dung của chính nó. Để minh họa, xin đơn cử ví dụ sau:

Một trong những định hướng chủ đạo của đề án là “đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục” - có thể hiểu là đổi mới phương pháp, hình thức dạy và học, trong đó tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận các nguồn học liệu đa dạng, khai thác các loại thông tin phong phú qua Internet để xây dựng các chủ đề học tập theo sở thích và phát triển năng lực tự học tùy theo tốc độ, khả năng, cách học phù hợp với cá nhân học sinh. Nhưng chính việc ban hành một bộ SGK và thống nhất sử dụng trong toàn quốc đã hạn chế khả năng này.

Nếu có nhiều bộ SGK, các nguồn học liệu chắc chắn sẽ đa dạng hơn một bộ sách. Việc khuyến khích học sinh khai thác nhiều nguồn thông tin khác nhau để xây dựng chủ đề học tập lại càng làm vai trò của SGK trở nên kém cần thiết hơn. Vậy mà, trong đề án này, Bộ GD-ĐT vẫn muốn dồn lực để xây dựng một chương trình, biên soạn một bộ sách, trái với định hướng khuyến khích học sinh và giáo viên khai thác nhiều nguồn học liệu khác nhau để xây dựng chủ đề học tập.

Có lẽ Bộ GD-ĐT đã ý thức được sự phát triển tất yếu này, nên ngay trong đề án có thấy nêu: quá trình xây dựng một chương trình, một bộ SGK này chỉ là sự chuẩn bị các điều kiện cần thiết để tiến tới biên soạn nhiều bộ SGK trên cơ sở một chương trình thống nhất trong cả nước. Câu hỏi đặt ra là tại sao Bộ GD-ĐT lại chọn một sự chuẩn bị lâu dài và tốn kém như vậy mà không đi thẳng vào việc sử dụng nhiều bộ SGK song song như hầu hết các nước? Phải chăng bộ đang tự làm khó cho mình, hay còn lý do gì khác không thể giải thích được?

Một đề xuất khác

Trên cơ sở so sánh cách xử lý vấn đề SGK của Singapore và những nền giáo dục tiên tiến khác, chúng ta hoàn toàn có thể tiến hành làm SGK một cách tương tự. Bộ GD-ĐT có thể tập hợp một số chuyên gia, nhà giáo, nhà khoa học có uy tín trong nước và quốc tế để thành lập hội đồng giáo dục. Hội đồng này sẽ ban khung chương trình giáo dục chuẩn cho các bậc học.

Trên cơ sở đó, các nhà giáo, nhà khoa học sẽ biên soạn SGK cho các môn học theo khung chương trình chuẩn này, rồi trình lên hội đồng giáo dục. Nếu bản thảo đáp ứng được các yêu cầu của khung chương trình chuẩn thì sẽ được hội đồng giáo dục chứng nhận đủ tiêu chuẩn sử dụng làm SGK trong trường phổ thông. Việc biên soạn và phát hành cụ thể hoàn toàn do các cá nhân và các nhà xuất bản đảm nhiệm.

Chi phí để xây dựng một khung chương trình giáo dục chuẩn sẽ không đáng kể so với việc biên soạn toàn bộ các SGK. Nhà nước sẽ không cần phải trả công cho những người biên soạn sách vì họ đã có nhuận bút khi phát hành. Chưa kể việc có nhiều SGK, nhiều nhà xuất bản tham gia phát hành sẽ tạo ra cạnh tranh, làm chất lượng SGK liên tục được cải thiện và giá SGK chắc chắn sẽ dễ chịu hơn khi nằm trong tay một ông lớn độc quyền như Nhà xuất bản Giáo Dục hiện nay.

TS GIÁP VĂN DƯƠNG (từ Singapore)

__________

(*) http://atl.moe.gov.sg/

Schoolnet (Theo http://tuoitre.vn/Tuoi-tre-cuoi-tuan/Tuoi-tre-cuoi-tuan/442906/Dung-tu-lam-kho-minh.html)